Historische wandeling
Historische wandeling door Delfzijl
Daar waar je vanaf de dijk Duitsland ziet liggen en waar schepen door het water glijden, daar vind je Delfzijl.
De stad die onlosmakelijk is verbonden met schepen, water, strand en industrie. Al in de 16de eeuw was er een haven te vinden en nog altijd is het één van de belangrijkste verbindingen tussen Groningen en de Waddenzee.
Maar Delfzijl is meer dan een haven en wad. Je kunt er gezellig winkelen in het centrum, heerlijk ontspannen op het Stadsstrand en verdwalen in avontuurlijke verhalen over bezettingen en overstromingen.
Deze wandelroute laat een stukje zien van Delfzijl. Je loopt de route op je mobiele telefoon (de route is te vinden op: www.Delfzijl200.nl. Je kiest de route ‘wandelroute centrum Delfzijl’. Via ‘achtergrondinformatie wandelroute centrum Delfzijl’ vind je meer informatie.
De route gaat door het centrum van Delfzijl. Het laat de historie zien, de maritieme geschiedenis en in kader van ‘80 jaar Vrijheid’ gaat de wandelroute ook langs de monumenten WOII.
Ook voor mindervaliden is de route goed te lopen.
De geschiedenis van Delfzijl staat op onze website: www.Delfzijl200.nl/achtergrond
1. Grand cafe ’t Lokaal en hotel aan De Singel
Naast de Singelschool bevindt zich aan het plein Molenberg Grandcafé Het Lokaal. Dit is het oude gymnastieklokaal van de Singelschool en is enige jaren geleden omgebouwd tot café. Het dient nu ook als ontbijtzaal voor hotel Singel. Het is sfeervol ingericht. Loop eens binnen en laat u verwennen door de smaak van de negentiende eeuw.
De singelschool is in 1884 gebouwd op de plek van het voormalige Kruithuis. Het pand wordt de nieuwe school voor openbaar lager onderwijs te Delfzijl en heeft jaren als zodanig gefunctioneerd. ’s Zondags hield de Hervormde Gemeente Centrum er zondagsschool. Later heeft het nog dienst gedaan als muziekschool (IVAK).
2. Joodse Synagoge
Het gebouw is van 1888 tot het midden van de Tweede Wereldoorlog de synagoge van de Joodse gemeenschap geweest. Het aantal Joden, dat na de tweede wereldoorlog terugkomt, is te gering om het gebouw als synagoge te handhaven en wordt vervolgens als gemeentelijk badhuis in gebruik genomen. Het Leger des Heils kocht het pand in 1982 en verkocht het in 2011 aan de gemeente Delfzijl.
De joodse gemeenschap in Delfzijl en omgeving hadden, van oudsher, in tegenstelling tot andere geloofsgemeenschappen, vrijheid van godsdienst. Zij had dit recht al vóór 1648 van de heer van Farmsum verkregen. De aanwezigheid van de joodse gemeenschap bracht de borgheer geen windeieren: de joden brachten welvaart door handel te drijven en de bank van lening te beheren.
De Franse tijd bracht vrijheid, gelijkheid en broederschap voor alle geloofsgemeenschappen. De joden kochten in 1816 een pand in de Landstraat en verbouwden dit tot synagoge. In 1831 werd dat pand te klein; de synagoge werd verbouwd en uitgebreid met een schooltje. Toen ook deze te klein werd, werd een verzoekschrift gericht aan Koning Willem II en in 1842 kreeg de gemeenschap beschikking over de huzarenstal in de Kerkstraat, het huidige café Centrum. Bij de synagoge hoorde ook de meesterswoning
Delfzijl is een oude vestingstad en dat zie je aan de gracht. Delfzijl lag strategisch aan de Eems.
3. Monument WOII bij het gemeentehuis van Delfzijl
Vorm en materiaal: Het oorlogsmonument in Delfzijl is een gedenkzuil van witte kalksteen. De zuil heeft de vorm van een tulp en is geplaatst op een vierkant voetstuk. Het gedenkteken is 3 meter 40 hoog.
Tekst: ‘VOOR HEN DIE VIELEN’ en op de achterzijde de jaartallen 1940-1945
Symboliek: De tulp staat symbool voor de Nederlandse gemeenschap in het algemeen en de Delfzijlse in het bijzonder, die na de moeilijke oorlogsjaren toch weer wist te herrijzen.
Achtergrond informatie op de website: www.Delfzijl200.nl/achtergrond
4. Bankje Kiepkerel
Bank uit 1964. Baksteen met mozaïeken kunstwerk van een kiepkerel van kunstenaar Karel Arkema. Geplaatst bij het 60-jarig bestaan van de Handelsvereniging van Delfzijl.
5. Kantoor Amasus (voormalig Zeevaartschool in Delfzijl)
Het gebouw van de voormalige Zeevaartschool Abel Tasman werd 1930 gebouwd in een aan de Amsterdamse Schoolverwante bouwstijl.
De zeevaartschool in Delfzijl werd in 1856 opgericht als School voor Nijverheid en Zeevaart. Later werd de school genoemd naar de Nederlandse ontdekkingsreiziger Abel Tasman en kreeg de naam Noorderkweekschool Abel Tasman, nog later Zeevaartschool Abel Tasman. Wie was Abel Tasman? (Zie www.Delfzijl200.nl)
In 1930 werd een nieuw gebouw ontworpen door de gemeentearchitect van Delfzijl C.C.J. Welleman, die in een verwante stijl ook het dichtbijgelegen gemeentehuis van Delfzijl ontwierp. De nieuwe school werd gesitueerd net achter de oude gracht van de vesting Delfzijl in het kader van een uitbreidingsplan in de jaren dertig van de 20e eeuw. Het plaatselijke aannemersbedrijf Gebr. De Boer realiseerde de bouw.
6. Verzetsgroep Zwaantje
De Groep-Zwaantje was een verzetsgroep te Delfzijl onder leiding van A.L. Oosterhuis die beschikte over een verbinding (via Zweden) met Engeland. Door kustvaarders werden personen en berichten overgebracht van Delfzijl naar Zweden. Aan de activiteiten van de groep kwam een eind in juli 1943, toen Oosterhuis en enigen van zijn medewerkers, na te zijn verraden door een V-Mann, werden gearresteerd.
7. Station Delfzijl
Station Delfzijl is het eindstation van de spoorlijn Groningen – Delfzijl. Het station werd geopend op 15 juni 1884.
Het station ontwerp wordt ook wel Standaardtype Sneek genoemd. Het werd in de jaren 80 van de 19e eeuw gebruikt voor de bouw van zes Nederlandse spoorwegstations. Hiervan zijn er nog drie aanwezig: in Delfzijl, Sneek en Tiel..
Vroeger vertrokken van hier ook treinen van de spoorlijn Zuidbroek – Delfzijl (1910-1934) en van het Woldjerspoor (via Duurswold naar Groningen) (1929-1941).
Vanaf dit station loopt de spoorlijn sinds 1973 door als Stamlijn Delfzijl voor goederentreinen naar en van het industriegebied Oosterhorn
7. Stationsplein
Het monument ‘Stilstaan’ in Delfzijl (gemeente Eemsdelta), ook wel bekend als het koffermonument, bestaat uit twee cortenstalen koffers van diverse groottes met een tekst die verwijst naar het gedwongen vertrek van de Joodse bevolking van Delfzijl en omliggende dorpen op woensdag 11 maart 1942. Deze tekst is aangebracht aan één van de kanten van de grote koffer en is uitgevoerd in dezelfde lettertype als de namenmuur van ‘Licht der Zee’. Aan de andere zijde van de grote koffer zijn symbolisch de twee trouwringen van het oorlogsmonument in de hal van het gemeentehuis bevestigd. Door te kiezen voor één lettertype en vorm van trouwringen is een verbondenheid ontstaan met de twee overige Joodse herdenkingsmonument in Delfzijl. De kleine koffer is gevuld met stenen. Dit nieuwe herdenkingsmonument vervangt de Joodse plaquette die aan de zijgevel van het stationsgebouw was bevestigd.
De tekst op het monument luidt:
‘STILSTAAN’
OP WOENSDAG 11 MAART 1942 ZIJN VANAF DIT STATION BIJNA ALLE JOODSE INWONERS VAN DELFZIJL ONDER DWANG VAN DE DUITSE BEZETTER VERTROKKEN NAAR AMSTERDAM.
BIJNA NIEMAND HEEFT DE VERSCHRIKKINGEN VAN DE HOLOCAUST OVERLEEFD.
VIJFTIG EN 75 JAAR LATER HEBBEN WE OP DEZE DAG STILGESTAAN, HUN NAMEN GENOEMD EN STENEN GELEGD.STILSTAAN EN BLIJVEN HERDENKEN.’
Het monument herinnert de inwoners van Delfzijl aan de 126 plaatsgenoten die tijdens de Tweede Wereldoorlog door vervolging om het leven zijn gebracht. Breng ook een bezoek aan de wachtkamer en kijk op de tekst op het raam. Indrukwekkend!
8. Opengeslagen boek
egenover het station staat een opengeslagen boek met een fragment uit het boek ‘Moord in Holland’ We hebben het over de schrijver Georges Simenon. In 1929 kwam de schrijver met averij in de haven van Delfzijl te liggen met zijn kotter. Hij logeerde onder anderen in Hotel Boven Groningen. Simenon had de tijd om de stad te verkennen voor inspiratie voor zijn eerste roman ‘Moord in Holland’. En daarmee was de figuur Maigret geboren. Vele boeken en films met Maigret volgden. Ook staat er een beeld van Maigret op de hoek Jaagpad/Rijksweg (niet opgenomen in deze route i.v.m. afstand)
het MuzeeAquarium ontdekt je veel over het onderwaterleven van de Wadden- en Noorde, de geschiedenis van Delfzijl en de scheepvaart. Het noordelijkste Hunebed ligt in het museum.
9. Hotel boven Groningen
Het hotel-restaurant kent een rijke geschiedenis. Het werd in 1900 gebouwd en stond oorspronkelijk bekend als Du Bastion, een verwijzing naar de vestingwerken van Delfzijl. De karakteristieke dakgevels, versierd met gele steentjes, zijn typerend voor de bouwstijl uit die tijd. Het was ook de logeeradres van George Simenon. Dit hotel heet in het boek over Maigret Hotel Noordooster.
10. MuzeeAquarium
Het MuzeeAquarium: een verrassende belevenis bij de Wadden!
Een unieke combinatie van een natuurhistorische en een cultuurhistorische collectie met een aquarium waarin vissen en andere zeedieren van de Wadden- en Noordzee te zien zijn.
Het MuzeeAquarium is in 2018 heropend na een intensieve verbouw en herinrichting; een eigentijds en verrassend museum voor jong & oud! Wist u dat er in Groningen twee Hunebedden zijn gevonden? De gevonden Hunebed bij Heveskes (Delfzijl) ligt in dit museum.
We lopen richting de dijk. Op de dijk zien we links in de verte het Ede Staal monument (Groninger chansonnier). De paal van Staal is een monument ter ere van zanger en componist Ede Staal. De tekst van zijn iconische nummer ‘Credo – Mien Bestoan’ kronkelt rond de zuil.
11. Eemshotel
Het Eemshotel is een buitendijks gelegen hotel (enigste in Nederland). Het hotel is in de Eems gebouwd op achttien pilaren en telt drie bouwlagen, waarvan de onderste etagevloer zich op 8,5 meter boven NAP bevindt. Het gebouw telde aanvankelijk elf hotelkamers en een restaurant. Het aantal kamers werd later uitgebreid tot twintig.
Het hotel werd in 1965 gebouwd op initiatief van boer en zakenman Arend Willem Ritzema uit Holwierde. Het ontwerp was van het Delfzijlse architectenbureau Delken en Rozema. Rijkswaterstaat was aanvankelijk niet erg gecharmeerd van een hotel in de kustwateren en wilde niet meewerken, maar met de hulp van de toenmalige burgemeester van Delfzijl werden uiteindelijk de benodigde vergunningen toch verkregen. Opdrachtgever Ritzema overleed echter nog voor de voltooiing. De eerste jaren ging het hotel meerdere malen failliet.In 2008 rankschikte de Volkskrant het Eemshotel als een van de beste 10 eetgelegenheden met het mooiste uitzicht ter wereld. In 2018 werd de toegangsbrug naar het gebouw aangepakt, daarbij werd de kap verwijderd en een groot nieuw terras boven zee werd aangelegd.
12. Stadsstrand Delfzijl
Voor het Eemshotel gaan we rechtsaf en lopen langs het Stadsstrand van Delfzijl. Het pareltje van de gemeente Eemsdelta. In 2021 voltooid. Het is het enige buitendijkse strand van de provincie Groningen. De verwachtingen zijn, als de voorzieningen op orde zijn, dat het Stadsstrand Delfzijl een toeristische trekker zal worden van de provincie Groningen. Bij de brug ‘De Diekloper’ halverwege de boulevard heb je een mooi doorkijkje richting Molen Adam. Kijk je over het Stadsstrand dan zie je Duitsland liggen. We lopen door naar het Loodsenmoment.
12. Loodsenmonument
Dit monument werd op 21 oktober 1922 onthuld n.a.v. de ramp in oktober 1921 waarbij tijdens een zware storm de loodsschoener Eems II met haar tienkoppige bemanning verging. Naar aanleiding hiervan werd op initiatief van Delfzijls Handelsvereniging een comité opgericht om geld bijeen te brengen voor de achtergeblevenen.
Een deel van het geld werd besteed aan het monument. Het monument werd geplaatst op de dijk, nabij het voormalige Paviljoen en de Vlucht-/Loodsenhaven, ter nagedachtenis aan alle omgekomen loodsen uit Delfzijl.
Het monument is ontworpen door de heren Noorda en De Vries van de firma M.C. de Vies Lzn. te Groningen/Leeuwarden, welke steenhouwerij ook het monument leverde.
Aan de zeezijde van de granieten vierkante zuil is een bronzen reliëf geplaatst met een afbeelding van een vrouw met haar kinderen die naar de zee kijken. Rechts is de vuurtoren te zien. Daaronder de tekst:
Al staart ge nog zoo droef en strak
op ’t zilte watervlak;
Al hoopt ge steeds bij dag en nacht:
och, droeven, ’t is vergeefs gewacht!
De zee is doof voor uw geween
en houdt wat in heur schoot verdween.
Gewijd aan de nagedachtenis van het loodspersoneel dat hun leven liet bij de vervulling van hun plicht.
Aan de zijkanten de naamlijsten 1872-1921.
13. Video Clip Folly
Kunst of een roestbak? Wat vind jij?
Bij de haven van Delfzijl, in het zicht van de Eems, staat een wonderlijk bouwwerk: een folly. Het lijkt alsof het gebouw dat gebouwd werd op de scheepswerf Niestern Sander in Delfzijl, uit elkaar getrokken is en zich nog net staande weet te houden op zijn drie poten. De kubusvorm is losgeraakt van zijn achterwand waarop stroken staal nonchalant een dak lijken te suggereren. Roodbruin geschilderde stalen wanden, bedekt met grijze lijnen, geven het bouwsel een maritieme uitstraling. Via een bolle loopbrug kom je in het gebouw waar wanden en vloeren niet haaks ten opzichte van elkaar staan en desoriënterend werken. Video clip folly is een typisch voorbeeld van het deconstructivisme: een verzamelnaam voor chaotisch ogende en gefragmenteerde architectuur met vaak scheve daken, vloeren en wanden. De achterliggende gedachte van deze postmoderne stijl is om de verwarring en onzekerheid van de samenleving te vertalen naar bouwkunst.
Het paviljoen van de Oostenrijkse architectengroep Coop Himmelblau bevond zich niet altijd in Delfzijl. Het dankt zijn ontstaan aan het 950-jarig bestaan van de stad Groningen. Ter gelegenheid hiervan organiseerden de gemeente en het Groninger Museum in 1990 de manifestatie What a wonderful World! Het werd op zijn zachtst gezegd niet door iedereen als Hoge Kunst beschouwd. Het Groninger Museum trad met What a wonderful World! buiten zijn muren en trok een breed en enthousiast publiek aan. Na de succesvolle manifestatie verhuisde de folly naar haar bouwer, scheepswerf Niestern Sander in Delfzijl, om te worden verschroot, wat echter niet gebeurde. Pogingen om het weer in Groningen te herplaatsen liepen op niets uit. Een gezamenlijke actie van de werf, de gemeente Delf¬zijl en Groningen Seaports leidde wel tot resultaat: het paviljoen werd gerestaureerd en kreeg zijn huidige plek. Toch heeft de folly ook zijn sporen in de stad Groningen achtergelaten, namelijk als aanzet voor het paviljoen Coop Himmelblau dat deel uitmaakt van het huidige Groninger Museum.
We blijven op de dijk en gaan via de ‘Keerweerbrug’, over de weg, links over de Waterkering.
We lopen nog iets verder en lopen over de Keerweerbrug en houden links aan.
14. Bulbsteven
Links zien we de haven van Delfzijl en na plm. 150 meter links in de waterkering een bulbsteven.
Een bulbsteven is een torpedovormig onderdeel van de boeg van een schip. Het bevindt zich onder de waterlijn. Door de bulb wordt de stroming rond de boeg beïnvloed. Hierdoor wordt, afhankelijk van de snelheid, de golfweerstand van het schip verminderd. Hierdoor is minder vermogen en dus minder brandstof nodig om een bepaalde snelheid te bereiken, of kan bij hetzelfde vermogen een iets hogere snelheid worden bereikt. Dit effect is vooral merkbaar bij grotere schepen. Daarom hebben vrijwel alle moderne grote schepen een bulbsteven.
15. De grote Waterpoort
De Waterpoort is nog een onderdeel van de vergrote schans uit circa 1595. Dit deel van de vestingschans is bij de ontmanteling vanaf 1874 bewaard gebleven. De gespaarde vestingwal dient nu nog steeds als waterkering, waarbij de poort kan worden afgesloten.
De Waterpoort was oorspronkelijk een vestigingpoort, maar werd in 1833 herbouwd. Bovenin de poort zie je een kroon met een W. Deze herinnert aan Koning Willem I, die toen het bewind voerde. Aan de havenkant van de poort is een merkteken aangebracht die de waterstand tijdens de stormvloed op 16 februari 1962 aanduidt. De hoogste waterstand tot nu toe werd echter in 2006 gemeten: 4,83 meter boven NAP.
De grachten van weleer zijn gedempt, behalve een deel aan de westzijde van de vesting. Dit is nog een tijdje in gebruik geweest bij de binnenvaart.
16. Dokwerker
Het beeld is een hommage aan het zware bestaan van de bootwerkers van Delfzijl. Met hun handen verstouwden de bootwerkers van vroeger dagelijks gemiddeld 80 ton per persoon. Geïnspireerd door het postuur van iemand uit zijn kennissenkring liep Zweep al enige tijd rond met de gedachte een beeld van een havenarbeider te maken. Wat lag er meer voor de hand dan dit beeld te realiseren in de havenplaats waar hij was opgegroeid? Dankzij persoonlijke contacten met het havenwezen kon er voldoende geld bijeen worden gebracht om de kunstenaar zijn plan te laten realiseren. Het gegeven van een havenarbeider troept onwillekeurig gedachte op aan een ander beeld: De Dokwerker van Mari Andriessen in Amsterdam. Maar er zijn grote verschillen, met name in intentie. Het Amsterdamse beeld is een monument ter nagedachtenis aan het oorlogsverzet onder de dokwerkers, terwijl Zweep met zijn beeld een commentaar wil leveren op het zware bestaan van het havenpersoneel. In plaats van een strijdbare, onverzettelijke houding te kiezen, plaatste hij de man in een zittende houding, uitblazend van het harde gezwoeg. Door de figuur iets meer dan levensgroot weer te geven, in een stoere houding -wijdbeens, de kolenschoppen van handen op de knieën steunend- gaf de kunstenaar aan het beeld toch een heroïsche kracht en waardigheid mee.
De eerste versie vervaardigde Zweep van polyester met een laagje brons eroverheen. Helaas was dat materiaal niet vandaalbestendig, want in maart 1997 werd de Bootwaarker zwaar beschadigd aangetroffen: het hoofd was er afgeslagen. De gezamenlijke havenbedrijven wisten opnieuw de benodigde gelden bijeen te brengen om het beeld in brons te laten gieten. Het beeld werd in mei 1998 aan de gemeente Delfzijl geschonken. Gemaakt door Albert Zweep.
17. Kantoor Scheepvaartbedrijf Wagenborg
Aan Marktstraat 10 zit het kantoor van scheepvaartbedrijf Wagenborg. Het pand werd in 1941 gebouwd. De versieringen hebben met de zeevaart te maken. Op de pilaren zijn de tekens van de dierenriem te zien: de zeelui van vroeger bepaalden hun plaats aan de hand van de sterren. Op de zevende pilaar staat de maan, verantwoordelijk voor de getijden. Tussen de vier ramen zijn de dieren afgebeeld die in de Eems te vinden waren: zeemeeuwen, zeehonden en bruinvissen. De godin Venus was de schutspatroon van de zeevarenden. Ze staat in de branding van de zee en draagt schelpen in het haar. Samen met twee ineengevlochten dolfijnen staat het beeld voor de hoop op een behouden vaart.
Het eerste gebouw staat op de plek waar ooit het vermaarde hotel ‘De Beurs’ heeft gestaan; daarnaast stond het voormalige loods- en belastingkantoor. De drie gebouwen zijn in 2009 omgebouwd tot één kantoor. In het gedeelte van het loodskantoor herinneren restanten van het arsenaal of kruithuis nog aan de oude vesting Delfzijl. Na de opheffing van de garnizoensplaats werd het arsenaal bestemd voor de belastingdienst en het loodswezen. Door inzet van de Bond Heemschut is het arsenaal van de slopershamer gered en vervolgens ingepast in de nieuwbouw van het kantoor in 2009 (architectenbureau Jongsma / Dijkhuis, Delfzijl). Deze uitbreiding van het kantoor geeft de voormalige munitiekamer een museaal karakter.
In het arsenaal heeft de tjalk Liberté (vrachtschip gebouwd in 1908 door de grondlegger van de rederij Wagenborg) een vaste ligplaats gekregen. Bijzonder aan de plaatsing van de tjalk in het nieuwe gebouw is, dat het schip lijkt te drijven door het gebruik van glazen vloerplaten ter hoogte van de waterlijn.
18. Oude gemeentehuis (nu pension Delfzijl)
In de Franse tijd worden de gemeenten ingesteld. Het nieuwe gemeentelijke apparaat heeft een onderkomen nodig. Aanvankelijk, nog in 1806, werd dit gevonden in het arsenaal. Jan Cornelis Borst was de eerste maire of burgemeester van Delfzijl. Later in 1811, onder burgemeester L.J.S. Du Celliée, was het gemeentehuis gevestigd in de Landstraat, bij een weduwe die waarschijnlijk een café had. Tot 1899 zetelde het gemeentebestuur in Hotel De Beurs aan de Marktstraat. Het is niet bekend wanneer het gemeentebestuur zich hier vestigde. Op de locatie van Hotel De Beurs werd later het eerste kantoor van Wagenborg gebouwd.
In 1899 krijgt Delfzijl een eigen gemeentehuis. Het is een statig pand met een kleine open ruimte ervoor. Het ontwerp was van gemeenteopzichter K. Klassens. Het pand telt twee verdiepingen.
Dit gemeentehuis is tot 6 mei 1936 in gebruik geweest. De laatste burgemeester in dit pand was L.H. van Julsingha. In 1937 werd het huidige gemeentehuis aan de Buitensingel in gebruik genomen. Het oude gemeentehuis is nu in gebruik als pension.
19. Kleine Waterpoort
Naast de Grote Waterpoort heeft Delfzijl ook een Kleine Waterpoort. Deze wordt ook wel De Ruyterpoort genoemd, omdat in 1665 de vloot van de West-Indische Compagnie in Delfzijl aan land kwam dankzij Michiel de Ruyter. Diverse muurschilderingen herrineren aan deze tijd. In het jaar 1665 komt Delfzijls haven en rede wel heel duidelijk in de nationale belangstelling. Bij velen is dit niet bekend en toch staat het goed gedocumenteerd in zijn levensbeschrijving. Admiraal Michiel Adriaansz. De Ruyter is met een West Indische vloot op weg naar het vaderland, maar kan door de oorlog met Engeland geen Hollandse haven bereiken. Hij weet dat de Engelse vloten op hem loeren. Hoewel hij, noch een van zijn kapiteins, ooit op de Eems is geweest, besluit hij zijn kostbare vloot in Delfzijl veilig thuis te brengen. Hoe dat is gegaan en hoe belangrijk deze gebeurtenis is geweest, is het beste te begrijpen uit de woorden van tijdgenoot ds. Gerard Brandt, zoals die in zijn levensbeschrijving van de beroemde admiraal voorkomen.
20. Wereldbeeld – vrouw op zeemijn
(Beeld is niet opgenomen in de route) Op de hoek van de Rijksweg en de Buitensingel in Delfzijl wordt de voorbijganger getroffen door een opmerkelijk beeld. Een uitgemergelde naakte vrouwenfiguur zit op een felrood geverfde zeemijn en opent haar mond in een rauwe kreet. Haar handen liggen gebald in haar schoot.
De maker, de beeldhouwer Toos Hagenaars uit Winschoten, heeft een uitgebreide toelichting gegeven op de achtergronden van het beeld. Hagenaars ontwierp dit beeld in de traditie van de verzetsbeelden, met de bedoeling de voorbijganger op een indringende manier te herinneren aan oorlog, martelingen en honger in de wereld en aan te zetten tot initiatief. Ze wilde een aanklacht richten tegen de westerse wapenindustrie die bijdraagt aan de instandhouding van autoritaire regimes in de Derde Wereld. Vooral voor de ongeletterde volksmassa’s, voor de machteloze vrouwen en kinderen die zo onder de duim worden gehouden, vraagt zij aandacht. De magere, letterlijk en figuurlijk uitgeklede vrouw heeft alles gegeven wat zij bezit en balt haar vuisten in een machteloos verzet. De vuurrode en bolle zeemijn steekt qua vorm, kleur en inhoud scherp af bij de uitgeteerde vrouw.
In de zomer van 1992 stond het beeld, als onderdeel van de tijdelijke kunstmanifestatie ‘Beelden langs de Eemsmondroute, bij de Molen Adam. Na afloop maakte een aantal inwoners van Delfzijl zich sterk voor aankoop van de sculptuur. In 1995 kon het beeld aangeboden worden aan de gemeente Delfzijl. Die gaf het Wereldbeeld vervolgens zijn definitieve plaats.
22. Café Centrum en Hervormde kerk
Café Centrum. Pand voorzien van krimp met daarin de doorrit. Voorgevel voorzien van witte blokbepleistering. Beeldbepalend gelegen aan het Molenbergplein. Een van laatste gebouwen waaraan historische structuur en bebouwing van de Kerkstraat herkenbaar is.
Voorm. Hervormde kerk uit 1830. Gebouwd als opvolger van de in 1814 vernielde Garnizoenskerk. Zaalkerk met dakruiter gebouwd naar ontwerp van J. van Essen. Vergroot in 1923 en in 1955 voorzien van baptisterium. Zeer beeldbepalend nabij de molen in de kern van Delfzijl.
23. Molen Adam
Het plein bij de molen is eigenlijk de in 1568 aangelegde schans. Op de Noordoosthoek van deze schans, de dwingerd, stond een molen. Die molen hoefde niet op een verhoging te staan. In 1628 stond hier een stand-molen voor het malen en pellen van landbouwproducten.
In 1738 werd de vorm van de molen veranderd in een achtkantige paltrokmolen, zoals die tegenwoordig nog is. Door de hoge onbelemmerde ligging was een zwikstelling (omloop om de molen met hekwerk) niet nodig.
De toenmalige molenaar, Pieter Tiebesz, kreeg van de Edelmogende heren het recht om gort te pellen.
In 1765 werd onder de molen een stenen voet gezet van 5 meter hoog. Waarom dit werd gedaan is niet bekend. Deze molen overleefde de roerige Franse tijd.
Na de Franse tijd kreeg de molen wind technisch gezien meer last van omringende huizen en bomen en in 1846 liet de molenaar J.K. van Heukelom de stenen voet verhogen met 18 voet (één voet = 0,3048 meter) tot de hoogte van 35 voet (= ruim 10,66 meter). In 1875 brandde de molen geheel af.
In 1876 werd de molen Adam, afkomstig uit Bedum, geplaatst. Het was oorspronkelijk een watermolen. Ook heeft de molen gediend als gevangenis. De deur aan de zijde van de Oudeschans, met slot, is daar nog een restant van.
De molen is één van de grootste molens van Noord-Nederland.
In 1954 werd hij van de sloop gered doordat de gemeente Delfzijl hem aankocht. Hij is nu ingericht als Galerie en Expositieruimte van de Schildersgroep
Nieuwe bestuurscentrum en theater
Op het plein is theater De Molenberg gevestigd. In 2026 wordt dit theater gesloopt en ook de naastgelegen panden. In de jaren daarna komt er een nieuw theater en een nieuw bestuurscentrum voor de gemeente Eems Delta.
24. Beeld ‘Zelu’ bij restaurant Ziel
Zeelu, het bronzen beeld van twee mannen die aan een tros trekken, brengt een hommage aan de zeevarenden. Het manshoge beeld van kunstenaar Albert Zweep staat op de grens van het Molenbergplein en het Commandementsplein.
Het zeven ton wegende bronzen beeld is daar geplaatst na een grote opknapbeurt van beide pleinen.
Reder Bert Wagenborg uit Delfzijl zorgde voor de sponsoring en gaf Albert Zweep de opdracht een ode aan de zeelieden te ontwerpen. Veel kustvaartreders en enkele scheepvaart gerelateerde, plaatselijke bedrijven legden de rest van het geld bij. Wagenborg droeg het beeld tijdens de onthulling in 2012 over aan de gemeente.
Andere bezienswaardigheden niet ver van deze wandeling:
- Monument – De Drie Zijlen bij het gemaal Nieuweweg. 250 meter vanaf plein Molenberg
- ’t Hoeske van Opoe let (huiskamermuseum) 450 meter vanaf plein Molenberg (J. van Heemskerkstraat 10)
- Beeld Maigret – hoek Jaagpad/Rijksweg plm. 1800 meter vanaf plein Molenberg
Delfzijl heeft veel meer te bieden dan alleen deze wandeling:
- Dagje Stadsstrand Delfzijl. Sinds 2021 heeft Delfzijl een prachtig Stadsstrand. Je hoeft niet meer naar Scheveningen of Zandvoort. Komt genieten op het Stadsstrand Delfzijl.
- Shoppen in het centrum. Het mooie is dat het centrum een verbinding heeft met het Stadsstrand en de haven. In het centrum kan je heerlijk een paar uur shoppen.
- Muzeeaquarium. Jaarlijks komen er meer dan 20000 bezoekers naar dit prachtige museum onder aan de dijk. Historie, scheepvaart en aquarium zijn de prachtig om te bezoeken.
- Amsterdamse school – Wijk Oud-west veel woningen gebouwd in de stijl van de Amsterdamse School. Bakstenen huizen met bijzondere metselwerk en versieringen in de gevels. Een bijzondere buurt om doorheen te lopen (achter de gracht plm. 400 meter vanaf plein Molenberg)
Bronnen:
- Nazaten De Vries
- Staat in Eems Delta
- Archief Groningen en Delfzijl
- Foto: bovenstaande bronnen en oud Delfzijl
Deze route is mede tot stand gekomen door medewerking van:
